Szpinak

Szpinak warzywny (Spinacia oleracea L.) jest cennym niskokalorycznym i prozdrowotnym warzywem liściowym z rodziny szarłatowatych, którego częścią jadalną są liście. Może być spożywany jako surowy lub gotowany. Jego wysoka popularność wynika z bogactwa składników odżywczych, znajdujących się liściach, jak również łatwej i taniej uprawy oraz dostępności niemalże przez cały rok. Jednak nie należy go spożywać często ani w większych ilościach, gdyż posiada znaczną ilość szczawianów, które działają niekorzystnie na nasz organizm. Możemy jednak neutralizować ich działanie, dodając do szpinaku składniki lub potrawy bogate w wapń, np. biały ser lub mleko.

Jest rośliną zazwyczaj dwupienną, o pokroju wzniesionym, osiągającą wysokość do około 30-60 cm. Liście mają kształt od strzałkowatych po owalne, są gładkie lub pomarszczone, skupione w rozety. Kwiaty męskie są zebrane w kłosy, żeńskie rosną pojedynczo w kątach liści. Częścią podziemną jest korzeń, który najsilniej rozgałęzia się na głębokości 15-25 cm w promieniu 30 cm od osi głównej.

Uprawa

Szpinak warzywny jest rośliną jednoroczną, łatwą w uprawie, o krótkim okresie wegetacji (od siewu do zbioru upływa 45-60 dni), do tego silnie reagującą na długość dnia. Z tego względu idealnie nadaje się do uprawy jako przedplon lub poplon. Wysiew szpinaku, z przeznaczeniem na zbiór wiosenny, pozwala na uprawę innych warzyw w plonie głównym, np. warzyw, których nie możemy wysadzić do gleby wcześniej niż w połowie maja. Jako poplon możemy go uprawiać po warzywach wczesnych. Jest uprawiany z siewu wprost do gruntu w uprawie płaskiej. Wymaga stanowiska słonecznego, choć dobrze rośnie również w uprawie częściowo zacienionej.

Odmiany

Szpinak głównie dzieli się na odmiany wyróżniające się przydatnością do uprawy w różnych porach roku: szpinak wiosenny, jesienny oraz ozimy. Odmiany wiosenne odznaczają się odpornością na tworzenie pędów kwiatonośnych, a odmiany jesienne i zimowe odpornością na mróz. Ponadto różnią się od siebie wielkością, kształtem i zabarwieniem liści, długością ogonka (im jest on dłuższy, tym łatwiejszy jest zbiór), szybkością wzrostu i proporcjami udziału roślin różnych płci. Liście różnych odmian mogą być również gładkie lub kędzierzawe.

Odmiany szpinaku różnią się zdolnością akumulowania azotanów. Najniższą zawartością tego składnika wykazują odmiany o liściach gładkich, a zatem to one są najzdrowsze z punktu widzenia wartości odżywczej.

Podczas wyboru odmiany warto również zwrócić uwagę na odporność na choroby, a głównie na mączniaka rzekomego.

Wymagania klimatyczne i glebowe

Jest rośliną klimatu chłodnego, dlatego udaje się najlepiej w okresie chłodnych, wilgotnych i obfitujących w opady miesiącach wiosennych i jesiennych. Kiełkuje już w temperaturze 2-3 stopni C. Warunki panujące w okresie letnim, czyli wysoka temperatura i susza, są niekorzystne dla wartości odżywczej szpinaku. Ponadto w warunkach długiego dnia tworzy małe rozetki liści i szybko wybija w pędy kwiatowe. Optymalna temperatura do wzrostu szpinaku wynosi 15-18 stopni C, chociaż młode rośliny znoszą przymrozki nawet do -7 stopni C.

Warzywo jest wymagające pod względem gleby. Preferuje gleby żyzne, zasobne w próchnicę, piaszczysto-gliniaste, o umiarkowanej wilgotności i niezakwaszone, o odczynie zbliżonym do obojętnego. Zakwaszona gleba powoduje słaby wzrost i żółknięcie liści. Ze względu na płytki system korzeniowy szpinak powinno się uprawiać na próchniczych glebach, zasobnych w składniki pokarmowe.

Zmianowanie

Podczas uprawy szpinaku należy przestrzegać zasad zmianowania.

• Zmianowanie ze względu na wymagania pokarmowe roślin względem azotu (N): ma wysokie wymagania pokarmowe, więc korzystne jest sadzenie go na stanowisku po roślinach o niskich wymaganiach pokarmowych.
• Zmianowanie według pokrewieństwa roślin: należy do rodziny szarłatowatych, więc nie należy uprawiać jej po innych roślinach z tej rodziny.
• Zmianowanie według podziału na 5 typów użytkowych roślin (w kolejności: korzeniowe, liściowe, kwiatowe, owocowe i nasienne): jest rośliną liściową, sadzimy ją więc po roślinach korzeniowych.
• Zmianowanie ze względu na rośliny korzeniące się płytko i głęboko: korzeni się płytko, więc najlepiej uprawiać ją na kwaterze po roślinach korzeniących się głęboko.
• Zmianowanie w ramach uprawy w jednym roku jako przedplon, plon główny, poplon: uprawiany jest jako przedplon i poplon.

Uprawa współrzędna - dobre i złe sąsiedztwo

Szpinak dobrze uprawia się w sąsiedztwie fasoli karłowej oraz tycznej, ogórków, ziemniaków, kapusty, kalarepy, rzepy, marchwi, pasternaku, pora, rzodkiewki, rzodkwi, rabarbaru, selera i pomidora. Szpinak dobrze reaguje również na bliskość truskawki. Natomiast złym sąsiedztwem jest burak ćwikłowy i cebula.

Siew

Przed siewem należy odpowiednio przygotować glebę: przede wszystkim spulchnić i napowietrzyć, dzięki czemu uzyskamy równomierne wschody.

Możemy go wysiewać w trzech terminach:

• pierwszy termin dla szpinaku wiosennego - jak najwcześniej, gdy tylko warunki pogodowe na to pozwalają, najczęściej w końcu marca i na początku kwietnia na zbiór w końcu maja,
• drugi termin dla szpinaku jesiennego - od początku sierpnia do drugiej jego dekady na zbiór jesienny we wrześniu i październiku. Termin ten jest najbardziej zalecany przy uprawie na produkt do mrożenia, gdyż szpinak jesienny jest najzdrowszy, zwykle nie strzela w pędy kwiatowe i nie grozi mu wymarznięcie.
• trzeci termin dla szpinaku ozimego - w końcu sierpnia i na początku września na zbiór w kwietniu lub maju następnego roku. W tym przypadku powinniśmy wybierać odmiany wytrzymałe na mróz lub okrywać uprawę. Termin siewu należy tak dobrać, aby rośliny zdążyły wypuścić 3-4 liście przed mrozami. Szpinak ozimy jest gotowy do zbioru na 2-3 tygodnie przed wiosennym siewem.

Najlepiej wysiewać go w rzędy co 15-20 cm na głębokość 2-3 cm. Odstęp pomiędzy roślinami powinien wynosić 5-8 cm. W przypadku posiania go zbyt gęsto należy go przerwać, zostawiając rośliny w odpowiedniej odległości. Im gęściej go wysiejemy, tym bardziej wzniesione będą jego rozety. Dzięki temu będą mniej narażone na brudzenie się ziemią. Gęsty wysiew uniemożliwia też rozwój chwastów. Jeśli nasiona nie były zabezpieczone zaprawą grzybobójczą, to przed wysiewem warto to zrobić. Chroni to wtedy roślinę przed chorobami grzybowymi występującymi w glebie (np. zgorzel siewek).

Nawożenie szpinaku

Szpinak ma duże wymagania pokarmowe, gdyż w ciągu krótkiego czasu wytwarza dużo zielonej masy. Największe wymagania wykazuje względem azotu. Jednak musimy uważać, aby nie było tego składnika w glebie zbyt dużo, gdyż jest to warzywo, które posiada dosyć dużą skłonność do akumulowania w sobie szkodliwych azotanów. Z kolei azotany niekorzystne zwiększają zawartość kwasu szczawiowego. Zbyt wysoki jego poziom lub zbyt obfite nawożenie azotem pozwala wprawdzie uzyskać wysoki plon, jednak o obniżonej wartości odżywczej. Do uzupełnienia tego składnika w glebie poleca się użycie go w formie amonowej, np. siarczanu amonu. Będzie posiadał on wtedy znacznie mniej szkodliwych azotanów, jak i szczawianów.

Nawożenie mineralne

Jeśli stosujemy nawożenie organiczne, to nawozy mineralne stosuje się tylko dla uzupełnienia niedoborów składników w glebie. Nawożenie mineralne powinno być prowadzone na podstawie wyników analizy chemicznej gleby i określonych dla szpinaku zaleceń nawozowych. Jeśli zachodzi konieczność nawożenia mineralnego, to pełne dawki nawozów mineralnych najlepiej stosować przed siewem, aby uniknąć konieczności nawożenia pogłównego. Szpinak jest warzywem chlorkolubnym, a więc do jego nawożenia powinniśmy stosować nawozy zawierające chlorki.

a) pH gleby

Optymalna wartość pH gleby powinna zawierać się w przedziale 6-7. Podłoże nie może być nawet lekko kwaśne. Z drugiej strony szpinak nie lubi też gleby świeżo wapnowanej, dlatego zabieg odkwaszania należy wykonać odpowiednio wcześniej, najlepiej w roku poprzedzającym uprawę. Pod tym kątem możemy glebę zbadać samodzielnie za pomocą elektronicznego miernika pH lub kwasomierza glebowego na płyn Helliga. W zależności od wyniku pomiaru można odkwasić glebę wapnem granulowanym lub pylistym. Natomiast gdy uzyskamy zbyt wysoki poziom pH, możemy zakwasić glebę za pomocą siarczanu amonu, torfu kwaśnego, a także zmielonej lub przekompostowanej kory z drzew iglastych.

b) nawozy mineralne jednoskładnikowe

Nawożenie tymi rodzajami nawozów stosujemy wtedy, gdy występuje deficyt jednego lub kilku składników pokarmowych w glebie względem wymagań nawozowych szpinaku.

c) nawozy mineralne wieloskładnikowe

Stosowanie tych nawozów pozwala na szybkie i kompleksowe uzupełnienie składników pokarmowych. Możemy stosować je zarówno przedsiewnie, jak i pogłównie. Więcej o wieloskładnikowych nawozach mineralnych przeczytasz tutaj.

Nawożenie organiczne

Szpinak dobrze reaguje na nawożenie organiczne. Jest ono źródłem próchnicy glebowej i składników pokarmowych. Zwykle po nawożeniu organicznym w pierwszym roku nie ma potrzeby nawożenia mineralnego z wyjątkiem azotu.

Najlepsze efekty można uzyskać stosując:

• obornik suszony, granulowany oraz obornik przekompostowany - jako poplon w pierwszym lub przedplon w drugim roku. Przeczytaj o stosowaniu i rodzajach obornika.
• wermikompost,
• kompost - nawożenie kompotem na stronie abc-ogrodnictwa.pl/nawozy-kompost,
• wermikompost,
• nawozy zielone - jeśli w glebie występują niedobory azotu to szczególnie polecane są tutaj rośliny motylkowe do uzupełnienia tego składnika w glebie. Sprawdź szczegółowo jak stosować nawozy zielone.

Jako uzupełnienie nawożenia organicznego możemy zastosować jeden z nawozów humusowych (Humus Sctive, Rosahumus, BlackJak, Biohumus), który pozwoli nam lepiej ukorzenić rośliny.

Pielęgnacja szpinaku

Okrywanie

Szpinak przeznaczony na zbiór wiosenny należy podczas bezśnieżnej zimy lub większych mrozów okrywać np. słomą lub agrowłókniną. Z okrywania można zrezygnować w przypadku, gdy mamy do czynienia z odmianami bardziej wytrzymałymi na mróz i gdy zima nie jest zbyt mroźna. Gdy tylko ustąpią mrozy należy szybko usunąć przykrycie.

Podlewanie

Jest bardzo wrażliwy na niedostatek wody, dlatego wymaga gleby umiarkowanie wilgotnej - w pierwszej kolejności do kiełkowania nasion, a potem w okresie intensywnego wzrostu - do wytworzenia dużej masy mięsistych i soczystych liści. Przy niedoborze wody liście są małe, skórzaste i niesmaczne. Zbyt mała ilość wody przyspiesza również strzelanie w pędy kwiatowe. Dlatego systematyczne podlewanie, szczególnie w okresie niższych opadów, dobrze wpływa na uprawę. Wiosną opóźnia wybijanie w pędy kwiatostanowe, a przy siewie szpinaku jesiennego pozwala na uzyskanie równomiernych wschodów roślin, co wpływa na jednakowy wzrost i wyrównanie masy liściowej. Dla ułatwienia, wilgotność gleby możemy kontrolować za pomocą wilgotnościomierza.

Odchwaszczanie i spulchnianie

W przypadku szpinaku ważne jest usuwanie chwastów, szczególnie w początkowym okresie wzrostu. Robimy to zarówno w międzyrzędziach, jak i rzędach. Podczas usuwania chwastów możemy użyć narzędzi do pielenia, co dodatkowo spulchni glebę. Szpinak dobrze reaguje na spulchnianie gleby wokół.

Zbiór i przechowywanie

Szpinak zwykle gotowy jest do zbioru po upływie 6-8 tygodni. Dojrzałość zbiorczą zachowuje tylko przez kilka dni, dlatego bardzo ważne, aby zbiór rozpoczynać w odpowiednim momencie. Zbiera się rośliny dobrze wyrośnięte, gdy mają w pełni wykształcone 6 lub 7 liści, ale bezwzględnie zanim jeszcze ukażą się zaczątki pędów kwiatostanowych. Rośliny, które wytworzyły nawet początkowe stadium pędu kwiatostanowego, tracą swoje wartości odżywcze. Moment ten jest dosyć trudny do uchwycenia, zwłaszcza przy uprawie wiosennej. W miarę dorastania warzywo to wyrywa się z korzeniami lub wycina nożem przy szyjce korzeniowej na wysokości 2-3 cm nad powierzchnią gleby, tak, aby rozeta liściowa nie rozsypała się. Warto zauważyć, że korzeń jest częścią niejadalną, a więc warto go pozostawić w glebie. Rozłoży się wtedy i wzbogaci ją w składniki mineralne i próchnicze.

Najlepiej zbierać szpinak rano, gdyż rośliny są wtedy jędrne i niezwiędnięte oraz podczas pogody bezdeszczowej. Należy unikać zbiorów w słońcu, ponieważ szybko wtedy więdnie. Warto pamiętać, że szpinak jest warzywem, które od razu po zbiorze powinno być schłodzone i przechowywane w lodówce lub zamrożone. Oddziaływanie na niego wysokiej temperatury powoduje bowiem przekształcanie azotanów w jeszcze bardziej szkodliwe azotyny. To dyskwalifikuje go wtedy jako produkt spożywczy. Dlatego do świeżego spożycia należy go przygotować jak najszybciej. Szpinak jest doskonałym warzywem do mrożenia, gdyż w tej postaci nie traci swoich właściwości odżywczych. Przed mrożeniem można go zblanszować lub zagotować. Inaczej jest w przypadku przechowywania szpinaku świeżego. W miarę przedłużania się jego przechowywania wartości odżywcze ulegają szybkiemu zmniejszeniu.

Sposoby ograniczenia azotanów

• dobieranie odmian gromadzących mniej azotanów - głównie odmiany szybko rosnące lub posiadające gładkie liście,
• odpowiednie nawadnianie,
• utrzymanie pH gleby w optymalnym przedziale 6-7,
• dbanie o właściwą zawartość azotu w glebie - nie powinna przekraczać dopuszczalnych norm 50 mg/l, a jego dawki w czasie uprawy nie mogą być większe niż 0,8 kg N/100 m2,
• zbieranie suchych roślin przy chłodnej pogodzie.

Choroby i szkodniki

Chorobom i szkodnikom należy zapobiegać przede wszystkim stosując różne metody oraz środki biologiczne, a dopiero, gdy one zawiodą - zwalczać za pomocą środków syntetycznych, ściśle przestrzegając umieszczonych na etykietach zaleceń dotyczących ich stosowania.

Szpinak należy do roślin warzywnych o stosunkowo krótkim okresie wegetacji i jest atakowany przez nieliczną grupę agrofagów pochodzenia grzybowego. Najgroźniejszą chorobą rośliny jest mączniak rzekomy. Dlatego najlepiej wybierać odmiany odporne na jak największą liczbę ras mączniaka. Podczas tej choroby na liściach pojawiają się bladozielone plamy, a na dolnej stronie fioletowo szary nalot.

Najczęstszymi występującym szkodnikiem szpinaku jest śmietka ćwiklanka. W pierwszej kolejności objawami występowania śmietki są jaja lub larwy widoczne na dolnej stronie liści. Larwy o długości 6-8 mm minują liście i wyjadają ich miękisz, nie uszkadzając skórki. Na powierzchni liści powstają nieregularne plamy, początkowo jasnozielone, później brązowiejące podczas zasychania.

Aby skutecznie zapobiegać chorobom i szkodnikom szpinaku należy:

• stosować odpowiednie zmianowanie oraz uprawę współrzędną,
• unikać stanowisk zacienionych,
• odchwaszczać uprawę, głównie metodami mechanicznymi i termicznymi,
• dobierać odmiany odporne na choroby i szkodniki,
• w przypadku stosowania nawożenia mineralnego - unikać przenawożenia gleby,
• zaprawiać nasiona przeciw chorobom grzybowym,
• nie niszczyć pożytecznych organizmów i stwarzać korzystne warunki do ich rozwoju.

Choroby szpinaku:

• mączniak rzekomy,
• szara pleśń,
• antraknoza,
• alternarioza,
• biała rdza,
• zgorzel siewek.

Szkodniki szpinaku:

• nicienie: mątwik burakowy, guzak północny, niszczyk zjadliwy,
• mszyce: mszyca brzoskwiniowa, mszyca burakowa,
• pluskwiak - zmienik ziemniaczak,
• muchówki: śmietka ćwiklanka, śmietka burakowa,
• motyl - błyszczka jarzynówka.