Pomidory w ogrodzie
  • uprawa pomidorów

Pomidor

Pomidor jest rośliną chętnie uprawianą w ogrodach warzywnych. Jego częścią jadalną są owoce. W zależności od odmiany, mogą mieć one różną wielkość, od 20 mm do ponad 10 cm średnicy. Kształty pomidorów również mogą być różne: kuliste, wydłużone, przypominające śliwkę lub gruszkę, żebrowane, podobne do papryki. Większość odmian ma owoce czerwone, ale coraz więcej jest również owoców różowych, tzw. malinowych, pomarańczowych, żółtych, zielonych i czarnych.

Pomidory są bardzo zdrowe, zawierają dużo witaminy C, a także E, K, PP, z grupy B oraz beta karoten, kwas foliowy i biotynę. Dostarczają nam również wielu składników mineralnych, takich jak potas, sód, fosfor, magnez, wapń, żelazo, miedź, cynk i mangan. Bardzo ważnym składnikiem, w który bogate są pomidory, jest likopen. Jest to naturalny barwnik, dzięki któremu pomidory mają czerwoną barwę. Ale spore jego ilości znajdują się również w żółtych jego odmianach. Likopen to najsilniejszy antyutleniacz z całej grupy karotenoidów. Nasz organizm sam nie jest w stanie go wytworzyć, trzeba więc dostarczać go z zewnątrz, na przykład jedząc właśnie pomidory. Dieta bogata w likopen zapobiega zawałom serca i rozwojowi miażdżycy, a także zmniejsza ryzyko zachorowania na niektóre rodzaje chorób nowotworowych - przeciwdziała na przykład nowotworowi prostaty u mężczyzn . Pomidory ułatwiają również pozbywanie się nadmiaru wody z organizmu i korzystnie wpływają na układ nerwowy ze względu na zawartość bromu. Dzięki zawartości błonnika regulują prace przewodu pokarmowego.

Warzywo to wpływa również korzystnie na nasz wygląd - witaminy A i E nawilżają skórę i działają przeciwzmarszczkowo. Witamina C zwiększa stopień dotlenienia skóry i wzmacnia drobne naczynia krwionośne. Zapobiega też nadmiernej łamliwości włosów i ich wypadaniu Kosmetyki zawierające wyciągi z pomidorów rozjaśniają przebarwienia i łagodzą zmiany trądzikowe.

Warto jeść pomidory nie tylko ze względu na ich dobroczynny wpływ na nasze zdrowie, ale przede wszystkim z uwagi na ich wspaniały smak. Możemy jeść je na surowo, w sałatkach, a także gotowane, smażone i w postaci pysznych sosów. Możemy też przygotować z nich przetwory na zimę - soki i koncentraty, niezastąpione w przygotowaniu zup pomidorowych i sosów zimą. Można je również suszyć i przygotowywać później suszone pomidory w zalewie.

Surowe pomidory najsmaczniejsze są rwane prosto z krzaka, a najzdrowsze z krzaków wyhodowanych w swoim własnym ogródku warzywnym. Uprawa pomidora jest dosyć wymagająca, ale warto poświęcić im swój czas, a odwdzięczą się nam pysznymi, zdrowymi owocami.

Uprawa

Pomidor jest rośliną jednoroczną. Krzaki pomidorów mają charakterystyczny zapach. Mogą one dorastać nawet do półtora metra, a te uprawiane w szklarni nawet do kilku metrów. W naszych warunkach klimatycznych pomidory uprawiamy z rozsady. Wśród odmian pomidora są bardzo wczesne, wczesne, średnio wczesne, średnio późne i późne.

Jest rośliną ciepłolubną, najlepiej rośnie w miejscach słonecznych, przewiewnych, aby szkodliwa dla liści wilgoć pochodząca z opadów lub rosy mogła szybko odparować. Jest wrażliwy na chłody i przymrozki. W temperaturze poniżej 0°C rośliny marzną i giną.

Pomidory mogą rosnąć na każdej glebie, jednak najbardziej lubią gleby piaszczysto-gliniaste, żyzne, łatwo nagrzewające się. Na glebach gliniastych, mało przepuszczalnych rosną gorzej, a w deszczowe lata częściej są porażane przez choroby i szkodniki. Nie są wrażliwe na zakwaszenie gleby. Wymagania glebowe różnią się czasem w zależności od odmiany, na przykład odmiany karłowe mają większe wymagania ze względu na płytszy system korzeniowy niż odmiany wysokie.

Dobremu wzrostowi roślin sprzyja mała wilgotność powietrza (około 60%), dlatego najlepiej udają się w lata ciepłe i suche.

Zmianowanie

Pomidory nie są wrażliwe na przedplon, z wyjątkiem roślin z rodziny psiankowatych, które mogą być źródłem zakażenia szkodliwymi wirusami i chorobami. Dlatego wskazane jest stosowanie tego rodzaju zmianowania, choć pozostałe rodzaje również możemy stosować. Pomidory są dobrą rośliną przedplonową dla innych warzyw, ponieważ zostawiają zwykle glebę w dobrej kulturze, wolną od chwastów.

  • Zmianowanie ze względu na wymagania pokarmowe roślin: ma wysokie wymagania pokarmowe, sadzimy go więc po roślinach o średnich wymaganiach pokarmowych.
  • Zmianowanie według pokrewieństwa roślin: należy do roślin psiankowatych, wiec nie sadzimy go po innych warzywach z tej rodziny. Na to samo stanowisko może wrócić po czterech latach.
  • Zmianowanie według podziału na rośliny korzeniowe, liściowe, kwiatowe, owocowe i nasienne: jest rośliną owocową, sadzimy go więc po roślinach kwiatowych.
  • Zmianowanie ze względu na rośliny korzeniące się płytko i głęboko: ma głęboki system korzeniowy, uprawiamy go zatem po roślinach płytko korzeniących się (poza korzeniącymi się płytko odmianami karłowymi, które sadzimy po gatunkach głęboko korzeniących się).

Uprawa współrzędna

Dobrymi sąsiadami dla pomidora są fasola, ogórek, kapusta, kalarepa, sałata, szpinak, papryka, rzodkiewka, por, cebula, cykoria i koper. Źle rośnie w towarzystwie grochu, ziemniaków, marchwi, buraków ćwikłowych i kukurydzy cukrowej. Ważne jest zwłaszcza to, by nie sadzić pomidorów w pobliżu ziemniaków, ze względu na zarazę ziemniaka, która atakuje również pomidory.

Sadzenie

W naszych ogródkach warzywnych pomidory uprawiamy z rozsady. Rozsadę możemy kupić lub, jeśli mamy możliwość, wyprodukować samodzielnie. Produkcja rozsady trwa, w zależności od odmiany, od 5 do 8 tygodni. Nasiona zwykle wysiewamy od drugiej połowy marca do początku kwietnia, aby były gotowe do wysadzenia na grządki w połowie maja. Nasiona przed siewem należy zaprawić specjalnie do tego celu przeznaczoną zaprawą, która chroni siewki przed chorobami grzybowymi. Wysiewamy je do skrzyneczek lub paletek rozsadowych i trzymamy w ciepłym inspekcie, szklarni lub na parapecie okiennym. Specjalne podłoże do siewu można kupić w centrach ogrodniczych, można je też przygotować samodzielnie na bazie ziemi kompostowej lub podłoża torfowo-kompostowego. Warto dodać do niego materiał porowaty, na przykład kompost z kory, perlit lub wermikulit, aby poprawić jego warunki powietrzne. Jeśli wysiewamy kilka odmian, dobrze jest oznaczyć je etykietkami z nazwą i datą siewu. Do wschodów powinno się je utrzymywać w temperaturze 22-25 °C, po ukazaniu się liścieni temperaturę obniżamy do 18-20 °C w dzień i 14-16 °C w nocy. Wschody zwykle pojawiają się po 5-7 dniach. Siewki po rozchyleniu się liścieni i ukazaniu się dwóch pierwszych liści właściwych pikujemy za pomocą pikownika do doniczek o średnicy 8-10 cm lub wielodoniczek przeznaczonych do pomidorów, o 54 komórkach na tacy. Rozsada w wielodoniczkach nie może być jednak zbyt długo przetrzymywana, bo szybko się starzeje, więc produkujemy w niej tylko tę, która ma być wysadzana w fazie 4-5 liści. Siewki zagłębiamy w ziemi po same liścienie, dobrze dociskając ją wokół rośliny, ale uważając, żeby nie zasypać wierzchołka wzrostu. Pomidory przeznaczone do wczesnej uprawy w gruncie można wysiewać od razu do doniczek, omijamy wtedy etap pikowania. Rozsadę należy podlewać, najlepiej obficie, ale co kilka dni. Przed wysadzeniem do gruntu należy rośliny zahartować. Ograniczamy podlewanie i silnie wietrzymy pomieszczenie lub wystawiamy rośliny na zewnątrz w ciągu dnia. Dobra rozsada powinna być krępa, mieć łodygę krótką i mocną oraz dobrze rozwinięte korzenie. Może mieć zawiązek pierwszego grona kwiatowego z nierozwiniętymi pączkami, ale nie powinna mieć kwiatów.

Rozsadę wysadzamy do gruntu po 15 maja, gdy minie niebezpieczeństwo późnych przymrozków wiosennych. Najlepiej sadzić ją w dzień pochmurny i koniecznie w wilgotną ziemię. Rozsadę na kilka godzin przed sadzeniem dobrze jest podlać, bo ułatwi to wyjęcie całej i nieuszkodzonej bryły korzeniowej. Za pomocą znacznika lub rozciągniętego sznurka wyznaczamy rządki i sadzimy rośliny w odległości 30 -50 cm od siebie. Rządki powinny być odległe o 60 - 80 cm. Dokładna odległość między sadzonkami w rządku oraz między rzędami zależy od odmiany. Jeśli jest sucho, należy podlewać rozsadę do czasu, aż dobrze się przyjmie. Później podlewanie nieco ograniczmy, żeby nasze sadzonki głębiej się zakorzeniły.

Odmiany

Tylko nieliczne gatunki warzyw mają tak wiele odmian jak pomidor. Różnią się one wysokością i pokrojem roślin, kształtem liści, budową grona kwiatowego, kształtem, barwą i wielkością owoców, przeznaczeniem, odpornością na choroby. Podstawowy podział dotyczy typu wzrostu rośliny i wyróżniamy tu dwie grupy:

  • Odmiany wysokorosnące, czyli takie, których pędy mają zdolność do nieograniczonego wzrostu
  • Odmiany samokończące, charakteryzujące się ograniczonym wzrostem pędów, co zapewnia roślinom zwarty pokrój.

Są też odmiany sztywnołodygowe, o krótkich i sztywnych pędach, oraz wiotkołodygowe, o pędach cienkich, wiotkich i silnie rozgałęzionych.

Popularne odmiany do uprawy amatorskiej to na przykład Malinowy Ożarowski, Malinowy Henryka, Gigant, Kmicic, Złoty Ożarowski, Kora, Zorza czy Atol.

Coraz chętniej uprawiane są tak zwane odmiany czereśniowe pomidorów, bardzo smaczne, o owocach małych, ale licznych w gronie. Dostępne są odmiany w różnych kolorach. Między innymi są to Piko, Maskotka, Koralik i Pinokio.

Uprawa pod osłonami

Pomidory są często uprawiane w tunelach i szklarniach. Taka uprawa pozwala na wcześniejszy zbiór owoców. Rozsadę do niej przygotowujemy tak samo, jak do uprawy pod gołym niebem. Nasiona na rozsadę do tunelu czy szklarni możemy wysiać nieco wcześniej - w pierwszej dekadzie marca - w tym terminie najlepiej, żeby nasiona były siane od razu do doniczek, bez etapu pikowania. Zabiegi pielęgnacyjne i warunki uprawy są podobne do uprawy polowej. Uprawa pod osłonami ma tę zaletę, że chroni pomidory przed szkodnikami. Jest również korzystna dlatego, że rośliny w tunelu czy szklarni nie są narażone na opady deszczu, a jak wiemy moczenie pomidorów źle na nie wpływa i przyczynia się do rozwoju chorób grzybowych. Należy jednak zwrócić uwagę na to, by wilgotność powietrza w tunelu nie była zbyt wysoka, ponieważ nie jest to korzystne dla pomidorów. Trzeba więc pamiętać o częstym wietrzeniu.

W uprawie pod osłonami powinno się również przestrzegać zasad zmianowania, co często jest ignorowane i pomidory uprawiane są przez wiele lat w tym samym miejscu. Nie jest to jednak korzystne, gdyż rośliny mogą dobrze rosnąć i dawać duże plony przez pierwsze dwa - trzy lata, ale z czasem w glebie gromadzi się zbyt dużo chorobotwórczych substancji, które w kolejnych latach mogą stać się przyczyną niepowodzeń w uprawie. Warto więc stosować zmianowanie również w szklarniach i tunelach. Dobrze jest również uprawiać przedplony i poplony, na przykład wiosenne i jesienne odmiany rzodkiewki i sałaty.

Jeśli w tunelu uprawiamy tylko jeden lub dwa gatunki warzyw i nie mamy możliwości zmianowania, możemy poszukać innych rozwiązań. Możemy przenieść co kilka lat tunel w inne miejsce lub wymienić w nim ziemię na głębokość około 20-25 cm. Można odizolować grunt grubszą folią, a uprawę prowadzić w ustawionych foliowych pierścieniach z podłożem. Można również jesienią zastosować chemiczne odkażanie gleby.

Nawożenie pomidorów

Pomidory mają wysokie wymagania pokarmowe. Dla właściwego rozwoju pomidora, obok podstawowych składników pokarmowych, jakimi są azot, fosfor i potas, duże znaczenie mają również wapń i magnez. Pamiętajmy, że stosując każdy rodzaj nawozu, zawsze należy dokładnie wymieszać go z wierzchnią warstwą gleby za pomocą wideł lub szpadla.

pH gleby

Pomidor lubi gleby lekko kwaśne, o pH 5,5 - 6,5. Przed uprawą należy zbadać odczyn gleby za pomocą kwasomierza i w razie konieczności glebę zakwasić za pomocą nawozu (np. siarczan amonu), kwaśnego torfu, zmielonej kory z drzew iglastych lub odkwasić glebę stosując nawozy wapniowe w postaci granulowanej o wolnym działaniu lub pylistej o szybkim działaniu.

Nawozy organiczne

  • obornik przekompostowany - po którym pomidory uprawiamy w drugim lub trzecim roku oraz obornik granulowany lub suszony. Sprawdź informacje o stosowaniu i rodzajach obornika znajdziesz w tym artykule,
  • kompost - tutaj informacje o nawożeniu kompostem,
  • wermikompost,
  • nawóz humusowy - dostępne na rynku Humus Active, BlackJak, Rosahumus czy Biohumus,
  • nawozy zielone - zobacz jakie gatunki roślin można stosować na zielone nawozy.

Nawozy mineralne

Możemy stosować je przed siewem lub pogłównie.

Jednoskładnikowe

Najlepiej stosować je na podstawie zawartości składników pokarmowych (mikro- i makroelementy) w glebie. Tak aby dostarczyć tego składnika, którego aktualnie brakuje dla danej rośliny. Wykonujemy w tym celu analizę chemiczną gleby.

Wieloskładnikowe

Pomidory należą do roślin tylko częściowo tolerujących chlorki, najlepiej więc stosować nawozy ich nie zawierające. Są za to siarkolubne, więc należy stosować nawozy zawierające siarkę. Na rynku ogrodniczym są dostępne nawozy przeznaczone specjalnie dla pomidorów, o odpowiednio dla nich dobranych składnikach - warto z nich skorzystać. Sprawdź jak stosować wieloskładnikowe nawozy mineralne.

Pielęgnacja pomidorów

Okrywanie agrowłókniną

Rośliny okrywamy w przypadku wystąpienia późnowiosennych przymrozków, gdyż pomidory są nie bardzo wrażliwe.

Ściółkowanie

Ściółkowanie wpływa korzystnie na pomidory. Ściółkować możemy czarną agrowłókniną lub agrotkaniną, która uniemożliwia wzrost chwastom, zmniejsza straty wody z gleby, a także uniemożliwia stykanie się liści i owoców z powierzchnią ziemi, co dobrze wpływa na jakość plonu. Pomidory możemy ściółkować również korą. Ściółkę najlepiej rozłożyć w końcu maja lub czerwcu, gdy ogrzeje się gleba.

Odchwaszczanie

Jeśli nie ściółkujemy grządek, należy regularnie odchwaszczać je ręcznie lub za pomocą motyczki lub pazurków. Możemy też użyć kultywatora, który dodatkowo spulchni nam glebę.

Podlewanie

Pomidory są najbardziej wrażliwe na niedobór wody po posadzeniu rozsady do gruntu oraz w okresie wiązania i dorastania owoców, zwykle od końca czerwca do połowy sierpnia. Lepiej podlewać je rzadziej, raz na tydzień, a dużą ilością wody. Gleba powinna być wilgotna do głębokości 20 cm. Należy unikać moczenia całych roślin, gdyż zwiększa to niebezpieczeństwo rozwoju chorób grzybowych. Woda do podlewania powinna mieć temperaturę przynajmniej 14°C. W drugiej połowie sierpnia przestajemy podlewać pomidory, które mamy zamiar przeznaczyć na przetwory. Jeśli tego nie zrobimy, może pogorszyć się ich jakość.

Zasady nawadniania roślin ogrodowych

Przycinanie pędów

Ma na celu ograniczenie wzrostu masy wegetatywnej, stosowane jest zwykle u odmian silnie rosnących. Usuwamy część pędów i liści niepotrzebnych z punktu widzenia zdolności do owocowania, a także te z objawami chorób oraz stare i podsychające. Pędy tniemy za pomocą sekatora tak, aby pozostawić na roślinie te najsilniejsze. Wysokie odmiany pomidorów prowadzi się zwykle na 1-2 pędy, rzadziej na 3. Przy prowadzeniu roślin na jeden pęd usuwa się wszystkie pędy wyrastające z końców liści, a na dwa pędy jako drugi pozostawia się ten wyrastający bezpośrednio pod pierwszym gronem. Prowadząc pomidora na trzy pędy, jako trzeci pozostawiamy najsilniejszy pęd odziomkowy, tworzący się w kącie pierwszego liścia, tuż przy gruncie. Ponowne cięcie przeprowadza się 2-3 tygodnie później, usuwając pędy boczne, wyrastające z kątów liści. Należy usuwać je, kiedy są małe (2-3 cm), by nie osłabić wzrostu roślin, są one wtedy delikatne i można robić to ręcznie. Po zawiązaniu ostatniego grona kwiatowego krzaki pomidorów ogławiamy, czyli usuwamy wierzchołek pędu głównego oraz bocznych, pozostawiając przy tym trzy liście nad ostatnim gronem kwiatowym. Rośliny prowadzone na jeden pęd ogławia się po wytworzeniu 5-6 gron owoców. Prowadzone na 2-3 pędy, gdy na każdym pędzie wytworzą się po 2-3 grona. Jeśli chcemy przyspieszyć dojrzewanie owoców na pierwszych gronach, w fazie żółtego owocu usuwamy pod tymi gronami dolne liście.

Podpory do pędów

Wiele odmian pomidorów rośnie wysoko i rodzi duże, ciężkie owoce. Odmiany te wymagają stosowania podpór. Do tego celu użyć możemy drewnianych listewek lub palików. Dobre będą też grubsze patyczki bambusowe. Podpory muszą być dostosowane do wielkości i ciężaru rośliny, zwykle mają długość 140-200 cm, z czego około 60 cm zagłębiamy w ziemi. Wbijamy je po północnej stronie, najlepiej zaraz po posadzeniu sadzonek, bo później trzeba bardzo uważać, by nie uszkodzić systemu korzeniowego rośliny.

Podwiązywanie pędów

Podwiązywanie rozpoczynamy wtedy, gdy zaobserwujemy, że pędy roślin są na tyle długie, że mogą zostać wyłamane przez wiatr, zwykle 3-4 tygodnie po posadzeniu. Tkanki pomidorów są bardzo delikatne, do podwiązywania używajmy więc miękkiego sznurka. W trakcie sezonu konieczne jest zwykle powtarzanie podwiązywania 3-4 razy, w miarę wzrostu pędów.

Zbiór i przechowywanie

Zbiór pomidorów rozpoczyna się zwykle w lipcu. Można zbierać je w różnych fazach dojrzałości (zielone, ale wyrośnięte, zapalone, dojrzałe). Zbiór owoców zapalonych (czyli częściowo wybarwionych) przyspiesza dojrzewanie i dorastanie owoców, które pozostały na krzakach. Do bezpośredniego spożycia zbieramy pomidory dojrzałe. W sezonie owocowania zbieramy je zwykle co 3-5 dni. Te przeznaczone na przetwory powinny być przerobione w dniu zbioru lub na drugi dzień, bo wtedy są najlepszej jakości. Najlepiej zbierać owoce w dni pogodne, są wtedy suche. Wszystkie owoce należy zebrać przed nadejściem jesiennych przymrozków. Owoce wyrośnięte, ale jeszcze zielone, można przechowywać w temperaturze 12-13 °C i wilgotności około 90% przez około 4-6 tygodni, w tych warunkach powinny powoli dojrzeć. Owoce dojrzałe możemy przechowywać do siedmiu dni, w temperaturze 8-12 °C. Nie należy pomidorów przechowywać w lodówce, bo może to spowodować ich przemrożenie (temperatury poniżej 7°C nie sprzyjają pomidorom).

Choroby i szkodniki

Pomidory są porażane przez wiele patogenów i uszkadzana przez szkodniki specyficzne tylko dla tego gatunku, jak również przez te atakujące inne warzywa, na przykład ziemniaki. Możemy ograniczyć ich występowanie stosując zmianowanie, uprawę współrzędną lub, jeśli mamy taką możliwość, prowadząc uprawę pod osłonami. Jeśli się pojawią, zwalczać je możemy za pomocą różnych środków naturalnych i chemicznych, zawsze stosując się do zaleceń na etykiecie. Do chorób i szkodników pomidora zaliczamy:

Choroby:

  • korkowatość korzeni
  • fuzarioza zgorzelowa
  • zgorzel siewek
  • alternarioza
  • zgorzel podstawy łodyg
  • szara pleśń
  • fuzarioza zgorzelowa
  • zgnilizna pierścieniowa
  • bakteryjna nekroza rdzenia łodyg
  • rak bakteryjny
  • wertycylioza
  • brunatna plamistość liści
  • zaraza ziemniaka
  • antraknoza owoców
  • bakteryjna cętkowatość
  • mozaika ogórka
  • smugowatość ziemniaka
  • gnicie korzeni
  • brunatna zgnilizna owoców
  • mączniak prawdziwy
  • septorioza

Szkodniki:

  • turkuć podjadek
  • osiewniki {chrząszcze}
  • rolnice
  • pchełka ziemniaczana
  • stonka ziemniaczana
  • ślimak pomrownik polny {ślimaki}
  • rolnice
  • mszyca brzoskwiniowa {mszyce}
  • mszyca ziemniaczana smugowa {mszyce}
  • mątwik ziemniaczany {nicienie}
  • guzak północny {nicienie}
  • mątwik agresywny {nicienie}
  • rolnice
  • pędraki
  • drutowce
  • słonecznica orężówka
  • mączlik szklarniowy
  • wciornastek zachodni {wciornastki}
  • wciornastek tytoniowiec {wciornastki}
  • przędziorek chmielowiec {przędziorki}
  • przędziorek szklarniowiec {przędziorki}
  • mszyca szklarniowa wielożerna {mszyce}
  • mszyca ziemniaczana średnia {mszyce}
  • miniarki
  • skośnik pomidorowy