Cebula

Cebula to warzywo o silnym smaku i zapachu. Jest jedną z najstarszych roślin uprawnych. Popularne jej odmiany o charakterystycznym, kulistym kształcie znamy chyba wszyscy, jednak istnieje wiele odmian tej rośliny, różniących się od siebie kolorem, kształtem i rozmiarem. Może być biała, czerwona, a nawet fioletowa, kulista lub stożkowa, a jej średnica może mieć od kilku milimetrów do kilkunastu centymetrów. Cebula zawiera glikozydy, między innymi dwusiarczek alilo-propylowy - to on jest odpowiedzialny za większość właściwości leczniczych cebuli. Zawiera ona również wiele enzymów, które usprawniają trawienie i metabolizm, składniki mineralne, takie jak siarka, żelazo, potas, magnez, fluor, wapń, fosfor, witaminy A, B, C i E, flawonoidy oraz glukokininę, która ma działanie przeciwcukrzycowe. Cebula niszczy bakterie, które powodują infekcje skóry, w tym gronkowca złocistego. Jest używana do leczenia ran, oparzeń, ropni, trądziku - zapobiega infekcjom i ułatwia gojenie się ran. Sok z cebuli działa jak prawdziwy antybiotyk, jest idealnym lekiem na wszelkiego rodzaju infekcje górnych dróg oddechowych, takich jak zapalenie gardła czy oskrzeli.

Cebula jest podstawowym dodatkiem w kuchni. Nadaje smak wielu potrawom mięsnym i warzywnym, dodawana jest do zup, marynat, sosów, zapiekanek, sałatek i surówek. Możemy jeść ją na surowo i smażoną. Jest niezastąpiona na co dzień, zdrowa, smaczna, a przy tym łatwa w uprawie. Dlatego warto mieć cebulę w swoim ogródku.

Uprawa

Cebula jest rośliną dwuletnią. W pierwszym roku wytwarza skrócony podziemny pęd zwany piętką, z którego wyrastają korzenie przybyszowe oraz mięsiste, zbielałe liście. To właśnie one są jadalną częścią cebuli. Liście wyrastające nad ziemię, zielone, puste i rurkowate, to szczypior. W drugim roku wegetacji powstają pędy kwiatostanowe, dorastające nawet do dwóch metrów oraz białe lub niebieskie baldachy kwiatów. Zwykle jednak uprawiamy cebulę jako roślinę jednoroczną. Można ją siać do gruntu, sadzić z rozsady lub uprawiać z dymki. Najbardziej polecana i najpopularniejsza w przydomowych ogródkach warzywnych jest uprawa z dymki. Mamy do wyboru odmiany wczesne, średnio wczesne, średnio późne i późne cebuli.

Cebula najlepiej rośnie w miejscach słonecznych, na żyznej, przepuszczalnej glebie. Najbardziej odpowiednie dla niej odczyn gleby to pH w granicach 6,5 - 7,0.

Zmianowanie

• Zmianowanie ze względu na wymagania pokarmowe roślin: Cebula ma średnie wymagania pokarmowe, sadzimy ją więc po roślinach o niskich wymaganiach pokarmowych. Na to samo miejsce może wrócić po trzech latach.
• Zmianowanie według pokrewieństwa roślin: Należy do roślin cebulowych, nie sadzimy jej wiec po innych roślinach należących do tej rodziny. W tym systemie nie powinna być uprawiana na tej samej kwaterze częściej, niż co cztery lata.
• Zmianowanie według podziału na rośliny korzeniowe, liściowe, kwiatowe, owocowe i nasienne W tym systemie cebula zaliczana jest do roślin korzeniowych, sadzimy ją więc na kwaterze po roślinach liściowych.
• Zmianowanie według podziału roślin na korzeniące się głęboko i płytko: cebula korzeni się płytko, więc sadzimy ją po roślinach korzeniących się głęboko.

Uprawa współrzędna

Najlepszym sąsiadem dla cebuli jest marchew, której zapach chroni cebulę przed atakiem śmietki cebulanki. Dobrymi sąsiadami są też koper, ogórki, por, buraki, pietruszka, sałata i rzodkiewka. Cebula źle wpływa na groch i fasolę, więc nie powinno się jej sadzić w ich pobliżu.

Siew i sadzenie

Cebulę możemy uprawiać z nasion, z rozsady i z dymki.

Uprawa z siewu

Uprawa z siewu udaje się zwykle tylko w bardzo dobrych warunkach glebowych i uprawowych. Nasiona przed siewem powinny być zaprawione specjalną zaprawą, która chroni przed chorobami i szkodnikami. Siejemy je wiosną, najlepiej jak najwcześniej, ponieważ ma długi okres wegetacji, zwykle jest to w trzeciej dekadzie marca. Nasiona siejemy w rządki odległe od siebie o 25 cm, na głębokość 2 - cm, a po wschodach przerywamy, zostawiając rośliny w rzędzie co 6-7 cm. Cebula siana wprost do gruntu ma największe wymagania pokarmowe w porównaniu do uprawy z rozsady i z dymki. Cebule z tego rodzaju uprawy nadają się najlepiej do przechowywania.

Uprawa z rozsady

Uprawa z rozsady jest prostsza, jeśli kupimy dobrą rozsadę, bo jej produkcja jest pracochłonna i nie zawsze udaje się w warunkach amatorskich. Jeśli jednak zdecydujemy się wyprodukować ją samodzielnie, możemy produkować ją w szklarni, tunelu foliowym lub inspekcie, wysiewając nasiona do skrzyneczek wypełnionych mieszanką ziemi kompostowej i odkwaszonego torfu. Wysiewamy je wczesną wiosną (przeważnie w marcu) na głębokość 1 cm, w rządkach co 5-10 cm. Siewki przerywamy w miarę ich wzrostu i wysadzamy na grządkę, gdy mają po 3 - 4 liście, pod koniec kwietnia lub na początku maja. Na około tydzień przed wysadzeniem trzeba rozpocząć hartowanie rozsady. Cebule wyhodowane z rozsady dobrze się przechowują, a w porównaniu do uprawy z siewu mają mniejsze wymagania pokarmowe i można je uprawiać na nieco słabszych glebach. Ta metoda przyspiesza zbiór o około dwa tygodnie w stosunku do uprawy z siewu. Jest jednak metodą najdroższą.

Uprawa z dymki

Najlepszą metodą uprawy cebuli jest jej uprawa z dymki. Zbiór cebuli z dymki jest wcześniejszy, a cebule dorodniejsze. Dymka to drobne cebulki o średnicy 5-25 mm, które są uprawiane specjalnie jako materiał do uprawy cebuli. Dobrze jest zaprawić dymkę przed sadzeniem specjalną zaprawą grzybobójczą, aby uchronić ją przed patogenami z gleby. Najlepiej sadzić dymkę jak najwcześniej wiosną - nie jest wrażliwa na przymrozki ani na zaskorupianie się gleby. Łatwiej też utrzymać grządki bez chwastów, bo cebule szybko rosną. Odległość między rzędami powinna wynosić 30 cm, a pomiędzy cebulkami w rzędzie 5-8 cm. Wierzchołek posadzonej cebuli powinien wystawać około pół centymetra nad powierzchnię gleby. Wokół sadzonych cebul ziemię trzeba dobrze obcisnąć, ponieważ wyrastające korzenie mogą wypychać cebulki i trzeba je sadzić ponownie, co opóźnia wzrost rośliny. Jeśli cebula ma być zbierana na bieżąco z zielonym szczypiorem, sadzimy ją trochę gęściej. Odległość między rzędami to około 20 cm, a cebule w rządkach prawie obok siebie i sukcesywnie przerywamy je do bieżącego spożycia.

Cebula uprawiana z dymki ma najmniejsze wymagania pokarmowe w porównaniu do pozostałych dwóch metod uprawy i można ją uprawiać na słabszych glebach. Jej zbiór jest wcześniejszy nawet o miesiąc od cebuli z siewu i o dwa tygodnie od tej z rozsady. Jednak w porównaniu do tych dwóch metod cebule z dymki są bardziej podatne na choroby grzybowe i najgorzej się przechowują.

Zarówno przy siewie, jak i sadzeniu z rozsady lub dymki, aby uzyskać równe rządki, możemy użyć specjalnego znacznika do znaczenia grządek lub po prostu rozciągnąć sznurek i siać lub sadzić wzdłuż niego.

Kupując nasiona, rozsadę lub dymkę, dobrze jest wiedzieć, jaka to odmiana, ponieważ odmiany do uprawy cebuli z dymki nie mogą mieć skłonności do wytwarzania pędów kwiatostanowych. Są to między innymi Sochaczewska, Rawska, Wolska i Fiesta. Odmiany cebuli różnią się od siebie smakiem, są ostre i łagodne. Odmiany cebuli o słodkim i łagodnym smaku określane są często jako cebule cukrowe - mają zwykle białą skórkę oraz biały, soczysty i delikatny miąższ. Są też odmiany o kolorowych, czerwonych lub czerwono-fioletowych łuskach z białym, kremowym lub biało-czerwonym miąższem (na przykład Wenta czy Karmen).

Cebula ozima

Na rynku ogrodniczym są dziś dostępne zimowe odmiany cebuli. Jeśli chcemy uprawiać cebulę ozimą z siewu, należy nasiona wysiać w sierpniu, w wilgotna glebę. Do zimy powinna wytworzyć 3-5 liści - w tej fazie jest dość odporna na mróz, nawet do -15°C, ale z okrywą śniegu. Żeby ułatwić jej zimowanie, można przekryć ją agrowłókniną. Jeśli dobrze przezimuje, wiosną szybko rozpoczyna wzrost i możemy zbierać ją z zielonym szczypiorem nawet miesiąc wcześniej niż sadzoną wiosną cebulę z dymki. Ponieważ jednak co kilka lat zdarzają się bardzo mroźne zimy, czasem uprawa ozima może być zawodna.

Możemy również uprawiać cebulę ozimą z dymki. Bardzo dobrą odmianą do takiej uprawy jest Senshyu Yellow - sadzimy ją we wrześniu-październiku, a zbieramy już w maju.

Nawożenie cebuli

Cebula należy do warzyw o średnich wymaganiach pokarmowych. Jednak ze względu na płytki i słabo rozwinięty system korzeniowy ma małą zdolność wykorzystywania składników pokarmowych z gleby, należy więc wzbogacać glebę w składniki pokarmowe w większym stopniu, niż wskazywałyby na to rzeczywiste potrzeby pokarmowe cebuli.

pH gleby

Optymalne dla cebuli wynosi 6,5 - 7,0. Dobrze jest zmierzyć je za pomocą kwasomierza glebowego i w miarę potrzeb zakwasić lub odkwasić. Gleby o odczynie poniżej pH - 6,0 należy koniecznie zakwasić, stosując wapnowanie. Nie należy jednak przeprowadzać wapnowania równocześnie z nawożeniem obornikiem, gdyż powoduje to szybką mineralizację obornika i straty azotu z gleby.

Nawozy organiczne

• obornik przekompostowany - cebulę sadzimy w pierwszym lub drugim roku po oborniku, oraz obornik suszony lub granulowany,
• kompost - więcej o nawożeniu kompostem oraz jego właściwościach i rodzajach,
• nawóz zielony - sprawdź tutaj jakie rośliny stosować na zielony nawóz,
• wermikompost - wytwarza go dżdżownica kalifornijska,
• nawóz humusowy - taki jak Biohumus, Humus Active, Rosahumus lub BlackJak.

Nawozy mineralne

Jednoskładnikowe

Stosując je dobrze jest znać zawartość składników pokarmowych w glebie (mikro- i makroelementy). Należy w tym celu przeprowadzić analizę chemiczną gleby.

Wieloskładnikowe

Cebula jest rośliną wrażliwą na chlorki, więc do jej nawożenia możemy stosować tylko nawozy nie zawierające chlorków. Jest za to siarkolubna, więc korzystne jest stosowanie nawozów zawierających siarkę. Przeczytaj więcej o mineralnych nawozach wieloskładnikowych.

Pielęgnacja cebuli

Odchwaszczanie

Chwasty stanowią duże zagrożenie dla cebuli z siewu, dlatego jeśli zdecydujemy się na ten sposób uprawy, musimy zadbać o regularne odchwaszczanie grządek, zwłaszcza w pierwszym okresie jej wzrostu. Dużo mniejszym problemem są chwasty przy uprawie cebuli z dymki, jednak dobrze jest również raz na jakiś czas odchwaszczać grządki za pomocą motyczki lub pazurków.

Spulchnianie gleby

Spulchnianie gleby korzystnie wpływa na wzrost cebul, zwłaszcza jeśli rośnie na zwięzłych glebach, ponieważ zbita wierzchnia warstwa gleby utrudnia dostęp powietrza i wody z opadów atmosferycznych do strefy korzeniowej roślin. Spulchnianie międzyrzędzi, najlepiej za pomocą kultywatora, niszczy również występujące w nich chwasty. Spulchniamy glebę dosyć płytko, na głębokość nie większą niż 3 cm. Zabieg ten jest szczególnie ważny wczesną wiosną, przy uprawie cebuli ozimej.

Podlewanie

Ze względu na płytki system korzeniowy cebula jest wrażliwa na niedobór wody w glebie w każdym okresie wzrostu. Lubi ona ziemię wilgotną, dlatego trzeba dbać o jej regularne podlewanie, zwracając jednocześnie uwagę, aby nie moczyć samych roślin, ponieważ sprzyja to rozwojowi chorób i szkodników. Wilgotność gleby możemy monitorować za pomocą wilgotnościomierza, który możesz zobaczyć tutaj.

Zbiór i przechowywanie

Cebulę zbieramy, gdy ponad połowa szczypioru na roślinach na grządce jest załamana. Można wyrywać ją ręcznie lub lekko podważać widłami. Zbioru lepiej nie opóźniać, ponieważ może to znacznie skrócić możliwy czas jej przechowywania. Najlepiej zbierać cebulę w dni pogodne, słoneczne, aby mogła doschnąć na świeżym powietrzu. Jeśli jest ładna pogoda, możemy wyrwaną cebulę pozostawić do doschnięcia na kilka dni na grządkach, możemy ją też suszyć w ażurowych skrzynkach lub luzem w przewiewnym miejscu. Szczypior obcinamy dopiero wtedy, gdy cebula całkiem wyschnie. Dobrze wyschnięta cebula powinna być twarda, a jej delikatna papierowa skórka powinna być mocna i zwarta na całej powierzchni główki.

Wybierając cebule do przechowywania odrzucamy te z widocznymi uszkodzeniami. Przechowujemy ją w chłodnym i suchym pomieszczeniu, ułożoną w skrzyneczkach, powieszoną w siatkach lub zaplecioną w warkocze.

Choroby i szkodniki

Cebula może być atakowana przez różnego rodzaju choroby i szkodniki. Aby ograniczyć ich występowanie, stosujmy w ogródku warzywnym zmianowanie lub uprawę współrzędną. Jeśli mimo to pojawią się na naszych roślinach, możemy stosować różnego rodzaju preparaty naturalne i chemiczne, zawsze pamiętając o ścisłym przestrzeganiu zaleceń na etykietach. Do chorób i szkodników najczęściej występujących na cebuli należą:

Choroby:

• zgorzel siewek
• biała zgnilizna
• różowa zgnilizna korzeni
• biała zgnilizna
• mączniak rzekomy
• zgnilizna szyjki
• fuzaryjna zgnilizna
• głownia cebuli
• alternarioza cebuli
• bakterioza cebuli
• żółta karłowatość

Szkodniki:

• śmietka cebulanka
• wciornastek tytoniowiec {wciornastki}
• niszczyk zjadliwy {nicienie}
• mszyca cebulowo-wielożywna {mszyce}
• poskrzypka cebulowa
• wgryzka szczypiorka
• chowacz szczypiorak
• miniarki
• rolnice
• pędraki

Inne odmiany cebuli

Oprócz najbardziej znanych, tradycyjnych odmian cebuli, jest wiele ciekawych rodzajów cebul, które również możemy uprawiać w naszych ogródkach. Mogą stać się one atrakcją w naszej kuchni, tym bardziej, ze nie są trudne w uprawie.

Cebula siedmiolatka

Jest to roślina trwała, więc jeśli chcemy ją uprawiać w naszym ogródku, wybierzmy jej miejsce poza grządkami, na których stosujemy zmianowanie. Zakładając uprawę po raz pierwszy, przygotowujemy rozsadę z nasion. Gotową rozsadę sadzimy w miejscu docelowym po kilku tygodniach, zwykle w czerwcu, po 3-4 rośliny razem, w odległości co 20-30 cm. Kiedy w latach następnych chcemy siedmiolatkę odmłodzić, dzielimy kępki cebulek i wczesną wiosną sadzimy na nowe miejsce, znów na kilka lat. Siedmiolatka ma wymagania glebowe i pokarmowe podobne do cebuli, jest jednak bardziej wytrzymała na niskie temperatury, dlatego może zimować w gruncie bez okrycia. Cebulę siedmiolatkę uprawiamy na szczypior, który zbierać możemy przez cały okres wegetacji.

Cebula szalotka

Podobnie jak siedmiolatka, jest rośliną trwałą. Tworzy gniazda drobnych cebul, zwykle o brązowej barwie. Wytrzymuje mrozy i może zimować w gruncie, wiosną szybko daje zielony, smaczny szczypior. Zwykle jednak szalotkę wykopuje się w trakcie sezonu i do jedzenia przeznacza się cebulki. Ma ona znacznie łagodniejszy smak niż cebula, choć są również i ostre jej odmiany. Szalotka ma wymagania glebowe i pokarmowe podobne do cebuli. Cebulki szalotki sadzimy do gruntu wczesną wiosną, co 25-30 cm. W lipcu liście szalotki zasychają, wtedy wykopujemy szalotkę, dosuszamy i możemy przechowywać podobnie jak cebulę. Drobniejsze cebulki możemy odłożyć do sadzenia w następnym roku. Część możemy pozostawić w gruncie na wiosenny szczypiorek.

Cebula kartoflanka

Roślina ta nie tworzy jednej cebuli, tylko skupisko kilku lub kilkunastu cebulek różnej wielkości. Ma mniejsze wymagania glebowe niż cebula, udaje się na każdej glebie. Sadzi się ją jesienią lub wiosną. Rozmnażana jest tylko wegetatywnie, z małych cebulek. Kartoflankę sadzoną na jesieni zbiera się w końcu lipca, sadzoną wiosną - w sierpniu. Wyrwane cebule zwykle spożywa się na bieżąco, ale można ją też przechowywać, a część przeznaczyć do kolejnego sadzenia.

Cebula perłowa

Dodawana jest do przetworów jako przyprawa, doskonale nadaje się również do konserwowania w całości. Jest rośliną trwałą, rozmnaża się ją z drobnych cebulek, wyrastających przy cebuli matecznej. Wymagania ma podobne do cebuli. Cebulki sadzimy w sierpniu, co 4 cm, w rządkach oddalonych o 20 cm. Zbieramy ją w sierpniu roku następnego. Cebulki źle się przechowują, należy wykorzystać je od razu po zbiorze. Część drobniejszych cebulek możemy od razu posadzić na kolejny rok.

Cebula wielopiętrowa

Jeszcze mało rozpowszechniona, w Polsce uprawiana rzadko, tylko amatorsko. Wieloletnia, ma wymagania podobne do cebuli, ale jest odporna na mrozy i bez problemu zimuje w gruncie. W jednym miejscu może rosnąć kilka lat. Cebulki są małe, ciemnoczerwone i fioletowe, tworzą skupiska po kilka-kilkanaście sztuk. Część nadziemna to liście i pędy kwiatostanowe. Na szczycie tych pędów, oprócz kwiatów, tworzą się małe cebulki ze szczypiorem, a z nich wyrastają kolejne dwa lub trzy piętra - stąd nazwa cebuli. Do spożycia w miarę potrzeby ścina się zielony szczypior, jadalne są również większe cebulki podziemne i mniejsze, szczytowe. Cebulki podziemne wykopujemy jesienią, szczytowe zbieramy po zeschnięciu. Te ostatnie służą też do sadzenia. Cebule wielopiętrową sadzimy wiosną lub jesienią. Gdy cebuli wyrosną pędy, trzeba je przywiązywać do palików, gdyż łatwo się wywracają.